چگونه پرتو درمانی سرطان را درمان می‌کند؟

پرتو درمانی (رادیوتراپی) یکی از روش‌های مؤثر برای درمان سرطان است که با استفاده از اشعه‌های پرقدرت، سلول‌های سرطانی را از بین می‌برد یا رشد آن‌ها را متوقف می‌کند. این روش به‌طور گسترده برای درمان انواع مختلف سرطان به‌کار می‌رود و می‌تواند به‌عنوان درمان اصلی، درمان کمکی همراه با جراحی و شیمی‌درمانی، یا به‌منظور تسکین علائم سرطان مورد استفاده قرار گیرد.

پرتو درمانی چیست؟

پرتودرمانی یا رادیوتراپی (Radiotherapy) روشی برای درمان سرطان است که با استفاده از پرتوهای پرانرژی مانند اشعه ایکس، سلول‌های سرطانی را از بین می‌برد. این پرتوها با تخریب DNA سلول‌های سرطانی، رشد و تکثیر آن‌ها را متوقف می‌کنند. پرتودرمانی به دو روش خارجی (تابش از دستگاه) و داخلی (قرار دادن منبع پرتوزا در بدن) انجام می‌شود.

مکانیسم عملکرد پرتو درمانی

پرتو درمانی با استفاده از اشعه‌های یونیزه‌کننده مانند اشعه ایکس (X-ray) یا اشعه گاما (Gamma-ray)، DNA سلول‌های سرطانی را تخریب می‌کند. این آسیب باعث می‌شود که سلول‌های سرطانی نتوانند رشد و تقسیم شوند و در نهایت از بین بروند. برخلاف سلول‌های طبیعی که قابلیت ترمیم دارند، سلول‌های سرطانی معمولاً توانایی ترمیم آسیب‌های ناشی از پرتو را ندارند و از بین می‌روند.

انواع پرتو درمانی

پرتو درمانی در سه نوع اصلی انجام می‌شود:

1. پرتو درمانی خارجی (External Beam Radiation Therapy – EBRT)
   • در این روش، دستگاهی در خارج از بدن اشعه‌های پرانرژی را به ناحیه سرطانی می‌تاباند.
   • معمولاً به‌صورت جلسات متعددی در طی چند هفته انجام می‌شود.
   • از انواع مختلف این روش می‌توان به IMRT (پرتودرمانی با شدت تعدیل‌شده) و IGRT (پرتودرمانی هدایت‌شده با تصویر) اشاره کرد که دقت بالاتری دارند و آسیب به بافت‌های سالم را کاهش می‌دهند.
2. پرتو درمانی داخلی (براکی‌تراپی – Brachytherapy)
   • در این روش، مواد رادیواکتیو مستقیماً در داخل یا نزدیکی تومور قرار داده می‌شوند.
   • به‌طور معمول برای سرطان‌های پروستات، دهانه رحم و پستان استفاده می‌شود.
   • از مزایای این روش می‌توان به کاهش آسیب به بافت‌های سالم اطراف تومور اشاره کرد.
3. رادیوتراپی استریوتاکتیک (Stereotactic Radiation Therapy – SRT)
   • یک روش پیشرفته پرتودرمانی با دقت بالا است که برای درمان تومورهای کوچک و مشخص، مانند تومورهای مغزی یا ریوی، استفاده می‌شود.
   • در این روش از سیستم‌های تصویربرداری دقیق برای هدایت پرتوها به سمت تومور استفاده می‌شود.
   • نمونه‌های رایج آن شامل رادیوسرجری استریوتاکتیک (SRS) برای مغز و رادیوتراپی بدن استریوتاکتیک (SBRT) برای سایر نقاط بدن است.
   • این روش معمولاً در تعداد جلسات کمتر و با دوزهای بالاتر انجام می‌شود و می‌تواند نتایج مؤثرتری با حداقل آسیب به بافت‌های سالم ایجاد کند.

پرتو درمانی چه تأثیری بر سلول‌های سرطانی دارد؟

• تخریب مستقیم DNA سلول‌های سرطانی: پرتوها مستقیماً با DNA سلول‌های سرطانی برخورد کرده و ساختار آن را تخریب می‌کنند.
• ایجاد رادیکال‌های آزاد در سلول‌ها: پرتوها می‌توانند باعث ایجاد رادیکال‌های آزاد شوند که به تخریب سلول‌های سرطانی کمک می‌کنند.
• جلوگیری از تکثیر سلول‌های سرطانی: سلول‌های سرطانی که آسیب دیده‌اند، توانایی تقسیم خود را از دست داده و در نهایت می‌میرند.

تعداد جلسات پرتو درمانی

هر جلسه پرتو درمانی، سریع و بدون درد است و حدود ۱۵ دقیقه طول می کشد. به طور معمول، افراد ۵ بار در هفته جلسات درمانی خواهند داشت. این برنامه درمانی اغلب ۳ تا ۷ هفته ادامه دارد. این نوع پرتودرمانی تنها تومور را هدف قرار می دهد، اما بر برخی از بافت های سالم اطراف تومور نیز تأثیر می گذارد. وقفه ۲ روزه در درمان در هر هفته به بدن شما این امکان را می دهد تا این آسیب را برطرف و ترمیم کند.

شایان ذکر است رادیوتراپی های بسیار پیشرفته مثل SBRT و FSRT و SRS اغلب طی ۱ تا ۵ جلسه انجام می شوند و لذا کمتر از یک هفته به طول می انجامد و این مزیت بسیار به نفع بیمار خواهد بود.

درصد موفقیت پرتو درمانی

موفقیت پرتو درمانی بستگی به نوع و مرحله سرطان، وضعیت سلامت بیمار و ترکیب این روش با سایر درمان‌ها دارد. در بسیاری از موارد، پرتو درمانی می‌تواند سرطان را به‌طور کامل از بین ببرد یا رشد آن را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. به‌عنوان مثال:

• در سرطان پروستات، پرتودرمانی می‌تواند در بیش از ۹۰٪ از موارد اولیه، بیماری را کنترل کند.
• در سرطان پستان، به‌ویژه پس از جراحی، پرتودرمانی خطر بازگشت سرطان را تا ۷۰٪ کاهش می‌دهد.
• در سرطان ریه مرحله اولیه، پرتودرمانی استریوتاکتیک می‌تواند نرخ کنترل بیماری را تا ۸۰٪ افزایش دهد.
• در سرطان مغز، رادیوسرجری استریوتاکتیک (SRS) معمولاً موفقیت بالایی در کاهش اندازه تومور و کنترل رشد آن دارد.

کاربردهای پرتو درمانی در سرطان

پرتو درمانی در درمان انواع مختلف سرطان استفاده می‌شود، از جمله:

• سرطان پستان: معمولاً پس از جراحی برای از بین بردن سلول‌های سرطانی باقی‌مانده استفاده می‌شود.
• سرطان پروستات: به‌عنوان درمان اولیه یا پس از جراحی برای کاهش احتمال بازگشت سرطان.
• سرطان ریه: به‌عنوان درمان اصلی یا مکمل همراه با شیمی‌درمانی.
• سرطان مغز: برای کاهش اندازه تومور و جلوگیری از رشد آن.
• سرطان دهانه رحم و تخمدان: به‌عنوان بخشی از درمان ترکیبی با جراحی و شیمی‌درمانی.

عوارض جانبی پرتو درمانی

پرتو درمانی ممکن است برخی عوارض جانبی داشته باشد که به ناحیه تحت درمان بستگی دارد. برخی از این عوارض عبارتند از:

• خستگی شدید: بسیاری از بیماران پس از جلسات پرتودرمانی احساس خستگی شدید می‌کنند که ممکن است چند هفته ادامه یابد.
• تحریک پوستی: ناحیه تحت درمان ممکن است دچار قرمزی، خشکی، خارش یا حتی تاول شود.
• ریزش مو: در صورتی که پرتودرمانی در ناحیه سر یا گردن انجام شود، ممکن است منجر به ریزش مو در آن ناحیه شود.
• حالت تهوع و استفراغ: پرتودرمانی در ناحیه شکم و لگن ممکن است باعث ایجاد تهوع، استفراغ یا تغییرات گوارشی شود.
• اسهال یا یبوست: پرتودرمانی در ناحیه شکمی می‌تواند عملکرد دستگاه گوارش را تحت تأثیر قرار دهد.
• کاهش تعداد گلبول‌های سفید خون: در برخی موارد، پرتودرمانی ممکن است سیستم ایمنی را تضعیف کرده و احتمال عفونت را افزایش دهد.

روزهای بعد از پرتودرمانی

پس از اتمام جلسات پرتودرمانی، بدن همچنان به فرآیند ترمیم ادامه می‌دهد و بیماران ممکن است برخی اثرات جانبی را تجربه کنند. موارد مهمی که باید در نظر گرفته شود عبارتند از:

• مراقبت از پوست: ناحیه‌ای که تحت تابش قرار گرفته است ممکن است حساس و تحریک‌پذیر باشد. استفاده از کرم‌های مرطوب‌کننده بدون مواد شیمیایی مضر و اجتناب از قرار گرفتن در معرض نور خورشید توصیه می‌شود.
• مدیریت خستگی: خستگی پس از پرتودرمانی معمول است و بیماران باید استراحت کافی داشته باشند، تغذیه مناسب را رعایت کنند و به تدریج فعالیت‌های روزمره خود را از سر بگیرند.
• پیگیری پزشکی: بیماران باید طبق برنامه‌ریزی پزشک، برای انجام معاینات و آزمایش‌های دوره‌ای مراجعه کنند تا وضعیت سلامت آن‌ها تحت نظر باشد.

سخن پایانی 

پرتو درمانی یکی از مهم‌ترین و مؤثرترین روش‌های درمان سرطان است که می‌تواند به‌تنهایی یا در ترکیب با روش‌های دیگر استفاده شود. با پیشرفت تکنولوژی، روش‌های جدیدتری برای افزایش دقت و کاهش عوارض جانبی این درمان معرفی شده‌اند. اگرچه پرتو درمانی ممکن است برخی عوارض جانبی داشته باشد، اما در بسیاری از موارد، می‌تواند به افزایش طول عمر و بهبود کیفیت زندگی بیماران سرطانی کمک کند.

منبع: ehsankarbasi.ir